PCOS zwane inaczej zespołem policystycznych jajników jest jedną z najczęściej występujących chorób endokrynologicznych oraz metabolicznych wśród kobiet w wieku rozrodczym. Dotychczas nie została stwierdzona jednoznaczna przyczyna jego powstawania – mówi się jednak, że znaczenie ma tutaj m.in. podłoże genetyczne, hormonalne jak i środowiskowe.
Obecnie najczęściej do zdiagnozowania PCOS używa się kryteriów Rotterdamskich (The Rotterdam ESHRE/ASRM z 2003 roku). Aby stwierdzić PCOS należy spełnić 2 z 3 kryteriów jakimi są:
- rzadkie owulacje bądź ich brak
- obraz policystycznych jajników w badaniu USG (obecność co najmniej 12 pęcherzyków Graafa o średnicy 2-9 mm i/lub objętość jajnika >10ml)
- hiperandrogenizm – manifestujący się hirsutyzmem (występowanie owłosienia typu męskiego -> grubych włosów o rozmieszczeniu również typowym dla mężczyzn) bądź trądzikiem.
Warto również wykluczyć inne choroby, które mogą wiązać się z cyklami bezowulacyjnymi bądź podwyższonymi androgenami, w celu rozpoznania PCOS. Są nimi m.in. niedoczynność/nadczynność tarczycy, hiperprolaktynemia, wrodzony przerost kory nadnerczy, zespół Cushinga, czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki (FHA), hiperprolaktynemia czy obecność guzów na jajnikach.
To co ważne to fakt, że dużej części kobiet z PCOS towarzyszy hiperinsulinemia, otyłość, zaburzenia gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej.
TYPY PCOS
PCOS możemy podzielić na 4 typy:
- PCOS insulinooporne – związane z nieprawidłowym działaniem glikemii i towarzyszącą insulinoopornością. Występuje najczęściej z wszystkich typów PCOS (dlatego często uważane jest za jedyną przyczynę zespołu policystycznych jajników -> działanie ukierunkowane najczęściej tylko na IO). W tym typie należy działać podobnie jak przy insulinooporności (dieta o profilu przeciwzapalnym z niskim IG posiłków, praca nad regulacją w spożywanych posiłkach, wdrożenie ulubionej aktywności fizycznej);
- PCOS nadnerczowe – kiedy nadnercza powoli „mówią dość” – ilość stresu i mała ilość odpoczynku działa na kobiecy organizm destrukcyjnie, a w tym typie jest to widoczne tym bardziej. Można zaobserwować wysokie stężenie DHEAS (testosteron, androstendion i inne androgeny są najczęściej w normie). Dodatkowo widoczne są wahania nastroju, chroniczne zmęczenie, problemy ze snem (wybudzanie się) czy parcie na słodkie;
- POST-PILL PCOS – związane z odstawieniem AH (WAŻNE -> przed stosowaniem AH nie było PCOS! To ważne kryterium diagnostyczne w kontekście konkretnego typu). Można zauważyć podwyższony poziom LH. Często towarzyszy również trądzik, nieregularne miesiączki, wypadające włosy czy hirsutyzm. Jeżeli damy Swojemu organizmowi TURBO WSPARCIE – można dosyć łatwo poddać PCOS w remisję (często jest ono przejściowe, tymczasowe).Warto zapamiętać: AH wcale nie może przy jego uregulowaniu (niestety często stosowane działanie przez lekarzy);
- PCOS z towarzyszącym stanem zapalnym – w zależności od źródła stanu zapalnego, który może być powiązany przez występowanie m.in. celiakii, IBS, SIBO, nietolerancji histaminy, Hashimoto -> układ odpornościowy jest postawiony w ciągłej GOTOWOŚCI! Można zaobserwować u siebie zmiany skórne, problemy jelitowe bądź bóle stawów.
Oznaki PCOS w życiu kobiety
W życiu kobiety na przestrzeni każdego etapu PCOS może dawać oznaki różnego rodzaju jak np. :
- Przed okresem dojrzewania -> wzrost masy ciała, wysoki poziom cukru we krwi, wczesny przyrost włosów łonowych lub wczesna pierwsza miesiączka, trądzik;
- W trakcie okresu dojrzewania -> nieregularne miesiączki, trądzik, hirsutyzm, otyłość;
- W okresie rozrodczym -> niepłodność, stan przedcukrzycowy/insulinooporność, cukrzyca ciężarnych;
- W okresie menopauzy -> choroby serca, otyłość, cukrzyca.
Co się dzieje z Twoimi hormonami w PCOS?
Zespół Policystycznych Jajników powoduje rozregulowanie Naszej naturalnej RÓWNOWAGI HORMONALNEJ. A to niestety powoduje, że Nasze hormony szaleją!
A co tak właściwie można zaobserwować?
- zaburzony stosunek LH:FSH (często powyżej 1) – poziom LH w PCOS ulega często podwyższeniu -> możliwe, że przez insulinooporność, nadmiar estrogenów czy nawet zły stan jelit
- podwyższony poziom estradiolu w stosunku do progesteronu!
- podwyższony poziom androgenów (!!!) nasilający m.in. hirsutyzm, trądzik
- obniżony poziom progesteronu (częsty brak owulacji)
- wysoki poziom kortyzolu!
- niski poziom SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe) – która zmniejsza dostępność i aktywność hormonów płciowych, szczególnie tych męskich; transportuje hormonowy we krwi -> często obniżana przez INSULINĘ (która daje sygnał jajnikom, aby wydzielały dihydrotestosteron, czyli aktywną formę testosteronu, który hamuje produkcje SHBG)
- podwyższony poziom insuliny (często, ale NIE ZAWSZE towarzyszy insulinooporność).
Dieta wspomagająca leczenie PCOS
Jak zapewne się domyślasz – prawidłowa, dobrze skomponowana dieta może działać jak balsam na Twoje hormony! Naprawdę działa wspierająco!
Na jakich produktach powinna się opierać?
Na pewno warto, aby dieta opierała się o zasady diety przeciwzapalnej (profil diety śródziemnomorskiej będzie tutaj świetnym pomysłem) -> duża ilość antyoksydantów, które zwalczają szkodliwe wolne rodniki. Dzięki temu dochodzi do łagodzenia stanu zapalnego towarzyszącego PCOS oraz wyciszenia insulinooporności czy hiperandrogenizmu. Jeżeli chodzi o same składniki , które charakteryzują się wysokim potencjałem przeciwzapalnym zaliczyć do nich można:
kwasy omega 3, przeciwutleniacze takie jak witamina A,C,E, cynk, selen a także polifenole
W jakich produktach spożywczych je znajdziesz:
- owoce jagodowe takie jak: jagody, borówki, maliny, truskawki, poziomki, wiśnie, owoce leśne oraz cytrusy – kiwi, grejpfrut, pomarańcze, cytryny, a także świeże warzywa o intensywnych barwach – bakłażany, papryka, pomidory, brokuły, szpinak, marchew
- tłuste ryby morskie takie jak łosoś, śledź czy makrela
- oleje roślinne takie jak oliwa z oliwek, olej lniany, olej z wiesiołka, olej z rokitnika
- orzechy, pestki oraz nasiona
- nasiona roślin strączkowych takie jak groch, ciecierzyca, soczewica, bób, fasola
- świeże zioła oraz przyprawy.
Dodatkowo istotnym wyborem będzie sięganie po produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) które są bogate w błonnik i nie wpływają na podniesienie poposiłkowego poziomu glukozy we krwi (wybieraj produkty zbożowe z pełnego przemiału!). Będą natomiast korzystnie wpływały na cykle menstruacyjne, wzrost SHGB czy obniżenie poziomu testosteronu.
Pamiętaj o odpowiednim dostarczaniu wraz z dietą produktów bogatych w białko. Co ważne, spożycie białka roślinnego wpływa na obniżenie stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu 1, który jest mocno zaangażowany w rozwój zespołu policystycznych jajników -> dlatego warto czasami zastąpić w posiłku białko pochodzenia zwierzęcego na białko pochodzenia roślinnego.
Czego warto unikać przy PCOS?
- Produktów wysoko przetworzonych jak np. chipsy, paluszki, jedzenie typu fast food, batoniki, gotowe ciasta i ciasteczka, lody, produkty typu instant, pieczywo tostowe, produkty do odgrzania (mrożona pizza), nuggetsy, paluszki rybne czy parówki.
- Tłuszczów zwierzęcych – szczególnie bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe oraz tłuszczów typu trans -> powodują zaburzenia w syntezie hormonów i nasilają stan zapalny.
- Produktów o wysokim indeksie glikemicznym np. biała mąka, słodycze, słodkie napoje, pieczywo i makarony z mąki pszennej, dżemy, dojrzałe owoce, miód.
- Produktów typu light takich jak np. mozzarella light, twaróg 0%, skyry itp. Produkty te zawierają mniejszą ilość witaminy D, która jest związkiem steroidowym wpływającym na płodność, mają też zmienione proporcje hormonów płciowych (mogą prowadzić do zaburzenia owulacji). Dlatego pamiętaj: hormony lubią TŁUSZCZ – nie bój się ich!
- Produktów ubogich w błonnik pokarmowy!
- Alkoholu, ponieważ wpływa on na nadmierną produkcję insuliny, która pociąga za sobą syntezę androgenów, a co w konsekwencji powoduje zaburzenia hormonalne i problemy z płodnością.
Suplementacja w PCOS
INOZYTOL
Inozytol – jest izomerem glukozy, który występuje w 9 konfiguracjach izomerycznych, z czego najpowszechniejszą z nich i występującą naturalnie w organizmie człowieka jest MIO-INOZYTOL (MYO) oraz D-CHIRO-INOZYTOL (DCI). Inozytol w formie MYO możesz dostarczyć wraz z dietą w dawce około 1g (występuje w większości owoców, szczególnie tych cytrusowych, suchych roślinach strączkowych, nasionach roślin oleistych i ziarnach).
Jakie działanie wykazuje inozytol?
- poprawia wrażliwość tkanek na insulinę
- obniża poziom androgenów, w tym wpływa na zmniejszenie hiperandrogenizmu
- wspomaga regulację cyklu bądź przywrócenie owulacji
- reguluje stosunek LH:FSH -> obniżając poziom LH
- zmniejsza stan zapalny w organizmie
- wpływa pozytywnie na stan skóry (trądzik), który często towarzyszy PCOS
- pozytywnie wpływa na poprawę lipidogramu.
Zalecana dawka: 4 g/ dobę, najczęściej 2 x 2g dziennie (do posiłku). Zalecany okres suplementacji to około 3-6 miesięcy (zawsze można rotacyjnie np. 3 msc i miesiąc przerwy) -> indywidualna kwestia.
KWASY OMEGA 3
Kwasy omega 3, które dzięki działaniu przeciwzapalnemu:
- poprawiają insulinowrażliwość tkanek
- poprawiają profil lipidowy
- obniżają stężenie testosteronu
- łagodzą objawy związane z PCOS
- przywracają regularność miesiączek
- zwiększają stężenie SHGB
- zmniejszają stany zapalne
Zalecana dawka: 1-2 g kwasów omega 3/dzień
WITAMINA D3
Witamina D3, która wpływa na regulację cykli miesiączkowych, dojrzewanie pęcherzyków i występowanie spontanicznej owulacji u kobiet z PCOS. Zauważono, że niedobory witaminy D są ściśle powiązany z rozregulowaniem metabolizmu wapnia, co tym samym wpływa na zahamowanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i przyczynia się do zwiększenia ryzyka zaburzeń miesiączkowania i płodności, a dodatkowo może nasilać objawy insulinooporności i hirsutyzmu.
Zalecana dawka: w zależności od stężenia 25(OH)D w surowicy krwi, ale minimalnie 2000 jednostek/dzień.
CYNK
Cynk – bierze udział w metabolizmie androgenów, a tym samym zmniejsza przemiany testosteronu do estradiolu. Dodatkowo wspomaga owulację, zmniejsza wypadanie włosów, łamliwość paznokci, działa przeciwzapalnie, bierze udział w produkcji progesteronu, działa regulująco na wskaźnik HOMA-IR i jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy (praca tarczycy w PCOS też jest BARDZO ISTOTNA!).
Zalecana dawka: około 15 mg (np. cytrynian cynku)
MAGNEZ
Magnez – jego odpowiednia podaż wraz z dietą poprawia wrażliwość insulinową. Dodatkowo bierze udział w metabolizmie estrogenów, działa przeciwzapalnie, pomaga w regulacji cyklu oraz łagodzi objawy PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego). Najlepiej w jak największym stopniu starać się o jego dostarczenie naturalnie wraz z dietą -> kasza gryczana, kakao, pestki dyni, migdały, orzechy włoskie, szpinak, brokuł, komosa ryżowa.
Zalecana dawka: 200 – 400 mg/dzień (najlepiej forma organiczna np. cytrynian magnezu).
KWAS FOLIOWY
Kwas foliowy – odpowiednia ich podaż przyczynia się do większej liczby dojrzewających komórek jajowych oraz do zwiększenia cykli owulacyjnych. Dodatkowo kwas foliowy bierze udział w metabolizmie homocysteiny, której wysokie stężenie w płynie pęcherzykowym może zaburzać interakcję między komórką jajową i plemnikiem, zmniejszając prawdopodobieństwo zapłodnienia. Dodatkowo, nadmierna ilość homocysteiny zaburza proces implantacji zarodka. Pamiętaj: kwas foliowy jest BARDZO ISTOTNY w kontekście poprawy płodności kobiet.
Zalecana dawka: minimum 400 µg/dzień (wybieraj aktywne formy m.in. L-metylofolian wapnia, FOLIAN QUATREFOLIC (glukozoamina 5MTHFR), Kwas foliNowy zamiast formy syntetycznej: kwasu pteroilomonoglutaminowego.
NAC
NAC (inaczej N – acetyl – cysteina) to pochodna aminokwasu cysteiny. Może być dobrym wsparciem dla poprawy owulacji i płodności, poprawia również wrażliwość insulinową tkanek obwodowych oraz obniża poziom insuliny we krwi (poprawia komórkowy metabolizm glukozy). Działa korzystnie na jakość komórek jajowych.
Zalecana dawka: 500 -1000 mg/dzień.
Bibliografia:
- Dutkowska A. i wsp. Recomendations on non-pharmacological interventions in women with PCOS to reduce body weight and improve metabolic disorders. Endokrynologia Polska 2019; 70 (2).
- Kostecka M. ZESPÓŁ POLICYSTYCZNYCH JAJNIKÓW – ROLA DIETY I SUPLEMENTACJI WE WSPOMAGANIU LECZENIA. KOSMOS Vol. 67, 4, 855–862, 2018.
- Drosdzol-Cop A. i wsp. Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników u dziewcząt. Ginekol Pol. 2014, 85, 145-148.
- Leszczyńska S. Dieta dla Płodności. Wydawnictwo Zwierciadło Sp. z o.o. Warszawa 2021.
- Gottfried S. Sposób na hormony. Jak naturalnie pozbyć się zaburzeń hormonalnych i odzyskać równowagę. Wydawnictwo Znak, Kraków 2020.